NA teritoriji koju pokriva smederevski muzej nalazi se više od stotinu arheoloških lokaliteta, ali jedini sistematski arheološki je istražen dvorski kompleks Smederevske tvrđave.
Foto: N. Živanović
Najvredniji predmeti pronađeni u Tvrđavi su šlem, ostava pušaka fitiljača, ručni top, zgrafito keramika. Najzagonetniji je, ipak, par zlatnih minđuša i jedna optočena dragim kamenjem stare pet vekova.
Tokom restauracije Malog grada Smederevske tvrđave 1968. radnici su slučajno u zdanju nekadašnjeg dvora Brankovića pronašli jednu zlatnu minđušu optočenu biserima, smaragdom i rubinom neprocenjive vrednosti. Ona je prema pretpostavkama arheologa i istoričara, mogla da krasi neku od dve ćerke despota Đurđa Brankovića, Kantakuzinu, odnosno Katarinu ili Mari. Veoma je moguće da je bila i nakit despotice Jerine. Poreklo minđuše je nepoznato, ali se veruje da je napravljena u Evropi rukama nekog od najvećih majstora, jer su samo takvi mogli da izrađuju nakit za jednu od najčuvenijih žena tog doba.
Skelet
UPRKOS ispitivanju, skelet pored kojeg su pronađene minđuše i dalje krije tajnu. Veruje se da je reč o ženskoj osobi koja je u vreme smrti imala između 70 i 75 godina. Skelet je, prema istraživanju star između 500 i 600 godina.
Još jedno kasnije otkriće intrigira do danas.
Samo nekoliko dana posle početka konzervacije i restauracije temelja crkvice iz 10. veka u Smederevskoj tvrđavi 2012. godine, arheolozi su pronašli grobnicu sa skeletom pored koga je otkriven par zlatnih naušnica od kojih je svaka teška po 2,35 grama. Zlatan nakit iz 14 veka čuva se brižljivo i tek četiri godine nakon što je pronađen, 2016. prvi put je predstavljen javnosti na nekoliko sati.
Samo deo konzerviran i restauriran
ARHEOLOŠKA iskopavanja u Smederevskoj tvrđavi obavljena su između 1968. i 1989. godine i samo delimično, Velikom gradu. Iskopavanja je najpre radio Vojni muzej iz Beograda, zatim Beogradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Arheološki institut i na kraju Regionalni zavod za zaštitu spomenka kulture Smederevo. Deo materijala je konzerviran i restauriran, a znatno veći deo čeka bolja vremena.
– Ovo je jedinstven par u Srbiji – kaže arheolog Dejan Radovanović, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Smederevu, koji je pronašao minđuše. – Nakit je verovatno vlasništvo žene iz najužeg kruga dinastije Paleologa, bliske porodici vizantijskog cara Manojla Drugog. Po dva naspramno postavljena dvoglava orla i dva monograma M. P. A. u kružnim poljima, nesumnjivo svedoče o tome da ih je vlasnica nosila kao carski dar ili kao dokaz plemenitog roda.
Monogram na njima M. P. A su inicijali Marije Paleolog, druge žene Stefana Dečanskog.