NEMAČKO vojničko groblje u Smederevu, gde je sahranjeno više od 4.500 vojnika poginulih u Prvom svetskom ratu, leži zaboravljeno nadomak centra grada, na mestu koje se zove Pionirski park.
Foto: N. Živanović
Nema nijednog obeležja da ovde počiva na hiljade ljudi, spomen kapela je uništena, park zapušten, a malo njih zna i da groblje postoji na ovom mestu.
U Pionirskom parku, za koji većina misli da je izletiše sa prelepim pogledom na Dunav, gde su se generacija zabavljale, sankale i dolazile na piknik, zapravo leže kosti vojnika. Prema podacima Nemačkog narodnog saveza za staranje o ratnim grobovima, ovde je sahranjeno 4.593 vojnika, najviše Nemaca i Rumuna. Među njima je i 67 vojnika Vojske Kraljevine Srbije, deset Francuza, jedan Englez i 373 vojnika iz Rusije. Ovde je sahranjen i veći broj žrtava eksplozije u Smederevskoj tvrđavi 1941.
Groblje, koje danas zapravo i ne postoji, formirano je 1915. godine. Tada je izgrađen i spomenik visok osam metara koji je srušen između dva rata. Bilo je u prošlosti glasina da je rađena ekshumacija ostataka, ali to nije zapisano nigde.
Najviše podataka donosi knjiga “Nemačko ratno groblje u Smederevu” Branka Dukića. Groblje je obnavljano više puta. Od 1934. do 1936. je sagrađena spomen kapela sa sedam mozaika, lanternom i bronzanim krstom na vrhu.
Nakon Drugog svetskog rata, zbog mržnje prema okupatoru, krstovi su pokidani i uništeno je svako obeležje. Ostala je kapela koja je mnogo godina kasnije ustupljena vajaru Selimiru Jovanoviću Seletu koji ju je on preuredio u atelje. Uništeno je sve što se u njoj nalazilo. Danas je na ovom mestu smetlište, javni toalet, kapela je ostala bez vrata i staklenika, a “krase” je grafiti.
Prostor groblja je pod ingerencijom Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Smederevu.
Zapeo sporazum
JOŠ 2018. bilo je najava da će Srbija potpisati sporazum sa Nemačkom o zaštiti grobova i vojnih memorijala. “Novosti” su pitanja na ovu temu uputile nadležnom Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, ali odgovore nismo dobili.
– Nemačko vojničko groblje je u režimu prethodne zaštite, što je najniži nivo zaštite – kaže v. d. direktora ove ustanove Dejan Radovanović. – Vojničko groblje je do 1930-ih održavala Jugoslavija u saradnji sa Nemačkom. Ovaj prostor je delom u vlasništvu Republike Srbije, a delom Grada Smedereva, dok pravo korišćenja nad tim delom i danas ima Nemački savez sa staranje o ratnim grobljima.
Decenijama se ovom temom niko u gradu ne bavi. Sada su gradske vlasti rešile da pokušaju.
– Volja postoji, zbog toga ćemo kontaktirati Nemačku komisiju za ratna groblja – kaže gradonačelnica Smedereva Jasmina Vojinović. Ona navodi da su gradske službe počele čišćenje i uređenje ovog mesta.
– Idemo korak po korak. Zajedno možemo da pronađemo model kako da groblje uredimo, označimo i tako pokažemo pijetet prema ljudima koji tu počivaju.
